فرقه وهابیت چگونه پایه‌گذاری شد
و تفاوت وهابیون با اهل‌تسنن چیست؟
فاراقلیط
۱۴:۵۰
اهل سنت به چهار شاخه اصلی حنفی، حنبلی، شافعی و مالکی تقسیم می‌شوند که
به مرور زمان برخی از این شاخه ها به ده‌ها زیرشاخه تقسیم شده و هر کدام
برای خود به مسلکی جداگانه با عقایدی خاص تبدیل شدند. وهابیت نیز یکی از
فرقه‌هایی است که خود را منتسب به حنبلی‌ها می‌دانند؛ بدین معنی که وهابیت
بسیاری از اعتقادات خود را از احمد بن حنبل و آراء و عقاید وی گرفتهاند.
با این حال بسیاری از علمای حنبلی نیز وهابیت را فرقه‌ای جدا از خود قلمداد
کرده و از نزدیکی به آن خود را مبرا کردهاند.
الف- پیشینه فکری و سیاسی وهابیت؛
۱٫۱٫احمد بن حنبل(۲۴۱-۱۶۴ه.ق):
احمدبن
حنبل، موسس و بانی فرقه حنبلی و از رهبران فکری اصحاب حدیث به شمار می‌آید
که در ربیع الاول ۱۶۴ه.ق در بغداد بدنیا آمد. وی نه تنها طریقه اصحاب حدیث
را از پیشینیان به ارث برد، بلکه آن را احیا کرد و با تعالیمی که عرضه
داشت، برای تنظیم مبانی فکری آنان کوشش کرد. از همین رو پس از او اصحاب
حدیث بیش از هرکس به گفته‌ها و نوشته‌های وی در تأیید افکار خویش استناد
جسته‌اند.
احمد
را باید به میانجیگری شاگردش ابن تیمیه، پیشرو مذهب وهابی و تا حدی
الهام‌بخش نهضت مذهبی و محافظه‌کارانه سلفیان نامید. احمد بن حنبل فقیهی
کثیرالسفر بود و در طلب علم و حدیث به شام، حجاز، یمن، کوفه و بصره سفر
می‌کرد و احادیث بسیار گرد آورد و آنها را در مجموعه‌ای بنام مسند ابن حنبل
فراهم آورد. احمد در فقه و حدیث، استادان بسیاری داشت، به طوری که ابن
خلکان وی را یکی از اصحاب و شاگردان خاص امام شافعی می‌داند.
ابن
حنبل سخت از پذیرش اعتقاد به مخلوق بودن قرآن که آن را مخالف سنت
می‌دانست، امتناع کرد. او معتقد بود که این ترکیب حروف و اصوات به همین شکل
فعلی در عالم ازل ثابت و به ذات خداوند قائم بود. وبنابراین، به قدیم بودن
و غیرمخلوق بودن قرآن معتقد بود.
آرامگاه محمد ابن حنبل
هیئت استفتای دائمی وهابیان: «بنای بر قبور بدعت منکر است
که در آن غلو در تعظیم صاحب قبر، راهی بسوی شرک است و باید تخریب شود»
همزمان
با خلافت متوکل در ۲۳۲ه.ق وضع اصحاب حدیث یکباره تغییر کرد و به علت
هواداری خلیفه از آنان و مبارزه با معتزلیان، طبیعی می‌نماید که احمد نیز
در دستگاه خلافت عزتی یافته باشد. امامت احمد در عقاید در عصر متوکل سبب شد
که سایر فرقه‌های اهل حدیث، تحلیل روند و نام و نشانی از آنان باقی نماند.
به خصوص که خلفای عباسی، از متوکل به بعد، حمایت کامل خود را از احمد و
شاگردان او دریغ نکردند و آنچه را احمد در عقاید و احکام گفته بود، دربست
پذیرفتند. طبعا محدثان دیگر که غالبا زندگی آنان از طریق حکومت‌ها اداره
می‌شد، ناجار به ترک روش خود شدند و بر اثر کتمان عقیده، به تدریج نابود
گشتند.
ابن
حنبل پس از ۷۷ سال زندگی در دوازدهم ربیع الاول ۲۴۱ه.ق پس از یک دوره
بیماری نه روزه در بغداد درگذشت و جسد وی را در مقبره باب حر به خاک
سپردند. تاریخ زندگانی وی، گواهی می‌دهد که مقاومت احمد در راه عقیده‌اش،
عواطف مردم را به سوی او جلب کرد و به تدریج میان اهل سنت به مقام امامت در
عقیده رسید و توانست عقاید اهل تسنن را طبق روایتی که نزد او معتبر بود
منتشر سازد. مکتبی که وی بانی آن شد به نام خود وی «حنبلی» نام گرفت.
حدیث‌گرایی
این گروه در عقاید و فقه و پذیرش اخبار وارده، سبب نفی هرگونه عقل‌گرایی،
ضدیت با رأی و مخالفت با هرگونه چند و چون در احادیث موجود شد.
در
واقع، نسل نخست اهل حدیث از استنباط‌های فقهی پرهیز می‌کردند و بطور عمده
خود را محدث می‌شناختند. این مسئله در مورد احمد بن حنبل، پیشوای حنابله،
کاملا صادق است. به مرور اهل حدیث در دیدگاه‌های خود حنبلی شدند.(حوزه
نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، شناخت عربستان، نشر مشعر، بی تا، بی
جا،ص۱۰۸)
۱٫۲٫ابن تیمیه:
احمدبن
تیمیه، در دهم ربیع الاول ۶۶۱ه.ق پنج سال پس از سقوط خلافت عباسیان در
بغداد، در یکی از مناطق شام به نام حرّان متولد شد. این شهر در سال‌های پیش
از تولد وی و در دوران کودکی‌اش مورد هجوم مغولان قرار گرفت. بنابراین،
مردم شهر از جمله عبدالحلیم پدر ابن تیمیه مجبور شدند شهر را به قصد دمشق
ترک کنند.
